Atelektazi (Akciğer Çökmesi) Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi

Atelektazi (atelectasis), akciğerin tamamı veya bir kısmının havasız kalıp büzülmesi durumudur. Atelektazi, akciğer çökmesi, akciğer büzüşmesi, akciğer sönmesi (kollabe) ve kapalı akciğer olarak da adlandırılır. Akciğer içindeki küçük hava keseciklerinin (alveol) sönük olduğunda gelişir. Atelektazi ayrıca kistik fibrozis, havayoluna yabancı cisimlerin kaçması, sıvı birikmesi, akciğer tümörleri, solunum zayıflığı ve göğüs yaralanmaları da dahil olmak üzere diğer solunum problemlerinin olası bir komplikasyonudur. Atelektazi en sık karşılaşılan postoperatif pulmoner komplikasyondur. İnsidans değişmekle birlikte %6-75 arasında bildirilen oranlar mevcuttur.

Nefes aldığımızda hava burnunuzdan trakeye ve buradan da bronş denilen daha küçük hava yollarına ilerler. Bronş bronşiollere ve sonunda alveol denilen üzüm benzeri küçük ve kırılgan kesecik salkımlarına ayrılır. Bazen bronş ve bronşioller daralabilir ve hava akışını daraltarak hava akışını önleyebilir. Bu atelektazi denilen bir durum olan akciğerin büyün kısımlarının çökmesine yol açabilir. Atelektazi intübasyon, yani tüp sokulmasını gerektiren bir ameliyatın sonucunda meydana gelebilir. Atelektaziyi tedavi etmenin ilk adımı tıkanmanın nedeninin ortadan kaldırılmasıdır. Standart tedavi olarak oksijen takviyesi, göğüs fizyoterapisi ve antibiyotikler kullanılır. Çoğu durumda akciğer dokusu normale döner.

Atelektazi Çeşitleri

• Resorbsiyon atelektazisi
• Kompresyon atelektazisi
• Kontraksiyon atelektazisi

Atelektazi Nedenleri Nelerdir?

Tıkanıklık: Fındık ve küçük oyuncaklar gibi havayoluna kaçan yabancı bir cisim ve mukus (balgam) birikmesi tıkanmaya sebep olduğu için akciğer büzüşmesine neden olabilir. Ayrıca nadir görülen bir akciğer kanseri tipi olan bronkoalveolar karsinom (BAK) küçük hava yollarını (alveoller) tümörler ile doldurabildiği için akciğerde çökmeler görülebilir.

Baskı: Plevral efüzyon, akciğer ile göğüs duvarı arasında hava birikmesi (pnömotoraks), kalp anevrizması, lenf bezi kanseri ve karın şişkinliği akciğerler üzerinde baskıya neden olabildiği için akciğerin büzüşmesi ihtimali daha yüksektir.

Yapışma: Akciğer alveollerindeki yüzey gerilimi azaltıp oksijen transportunu kolaylaştıran surfaktan adlı bir madde bulunmaktadır. Bu madde eksik olduğunda akciğerler yüzey gerilimini kaybeder ve daralabilir. Premature yani normalden önce doğmuş bebeklerde bu maddenin az olması solunum sıkıntısının asıl nedeni olarak bilinmektedir. Sürfaktan kaybı ayrıca akut solunum sıkıntısı sendromu, duman zehirlenmesi ve böbrek yetmezliği olan yetişkinlerde de görülebilir.

Hipoventilasyon: Atelektazi oluşumunun en sık nedeni olan hipoventilasyon akciğerlere giren ve çıkan hava miktannda çok fazla azalma olarak tanımlanmaktadır. Bu durum özellikle genel anestezi ile yapılan ameliyatlarda çok yaygın olarak görülür.

Risk Faktörleri

Atelektazi riskini artıran faktörler şunlardır:

Cerrahi: Özellikle göğüs veya üst karına yapılan cerrahi işlemler sık görülen bir nedenidir. Ayrıca ameliyatlarda verilen anestezi de buna sebep olabilmektedir.

Akciğer sorunları: Astım, koah, bronşektazi veya kistik fibrozis gibi akciğer hastalıkları akciğerin bir kısmının çökmesine neden olabilir.

Plevra sıvısı: Göğüste sıvı olarak da adlandırılan plevral efüzyon akciğer ile göğüs boşluğunu arasında fazla sıvı birikmesidir. Akciğerlerinizin dış kısmında daima biraz sıvı vardır. Bu sıvı akciğerlerinizin dışını kaplayan zarları kaplamaya yarar ve nefes almayı kolaylaştırmak için göğüs boşluğunu daha kaygan hale getirir. Bazı tıbbi durumlar göğüs boşluğunuz ile akciğerleriniz arasında sıvı birikmesine yol açar bu durum da akciğerde büzüşmeye yol açabilir.

Tümörler: Akciğer kanseri olan hastalarda bu durumun ortaya çıkması daha muhtemeldir.

Fiziki durumlar: Kaburga kırıkları, diğer göğüs yaralanmaları, sığ nefes (yanlış nefes alma) ve vücudun herhangi bir yerindeki yaralanma bir risk faktörü olabilir.

Nörolojik hastalıklar: Myastenia gravis, amiyotrofik lateral skleroz (ALS), muhtelif skleroz (MS) gibi hastalıklar solunum bozukluklarına yol açabildiği için atelektazi oluşumuna neden olabilir.

Genel olarak risk oluşturan diğer durumlar:

• Müsküler distrofi, omurilik yaralanması veya başka bir nöromüsküler durum nedeniyle solunumda kas zayıflığı
• Yüksek G kuvetine maruz kalmak (özellikle hız uçakları kullanan pilotlarda görülür)
• Özellikle yaşlılarda bozulmuş yutma fonksiyonu
• Solunumu sınırlayan göğüs deformiteleri
• 3 yaş altı veya 60 yaş üstü olmak
• Spontan öksürük ve esneme
• Asbest maruziyeti
• Obezite (özellikle abdominal obezite)
• Hareketsizlik
• Erken doğum
• Akciğer ödemi
• Konjestif kalp yetmezliği

Atelektazi (Akciğer Çökmesi) Belirtileri Nelerdir?

• Solunum yetmezliği (hipoksemi)
• Nefes alıp verirken göğüs hareketinde azalma
• Dudak ve tırnaklarda mavimsi renk değişimi
• Hızlı kalp atışı ve nabız
• Nefes darlığı (dispne)
• Halsizlik
• Sığ nefes
• Hırıltı
• Siyanoz
• Kan basıncında düşme
• Taşikardi
• Şok
• Kaygı
• Ateş görülebilir.

Atelektazi Tanısı

• Fizik muayene
• Akciğer grafisi
• Göğüs CT taraması
• Bronkoskopi
• Kan gazı analizi

Atelektazi (Akciğer Çökmesi) Tedavisi

Tedavinin ilk amacı tıkanaklığin nedenini ortadan kaldırmaktır. Eğer öksürme, maddelerin emilmesi ya da diğer tedavi yöntemleri işe yaramıyorsa,fiberoptik bronkoskopi yapılabilir. Enfeksiyonu ortadan kaldırmak için ampisilin gibi antibiyotikler verilebilir.

Atelektaziden Korunmak İçin Neler Yapılmalı?

• Akciğerin havalanması ve bronş drenajının sağlanması için aralıklı pozitif basınçlı ventilasyon uygulanmalı
• Hava yolları temiz ve açık tutulmalı
• Yatağa bağımlı hastalarda saatte bir pozisyon değiştirilmeli
• Sedatif ve narkotik vermekten kaçınmalı
• Akciğerlerin düzenli hava alması için solunum egzersizi yapılmalı
• Herhangi bir baskı oluşmaması için kemer kullanılmamalı ve rahat giysiler giyilmelidir
• Abdominal distansiyondan kaçınmalı
• Bulunuduğunuz odanın havası nemlendirilmeli
• Sakıncası yoksa bol sıvı alonabilir
• Akciğerlerde tıkanmaya sebep olmasın diye oluşan balgamı hemen atın
• Eğer obezseniz kilo verin
• Sigarayı bırakın ve sigara dumanının olduğu ortamlarda bulunmayın
• Yutulabilecek küçük oyuncak ve cisimleri çocuklardan uzak tutun