Çayönü ve Hilar Mağaralari – Diyarbakır

Hilar Mağaraları, Ergani’nin güneyinde yer alan Hilar Köyü’nün doğusunda bulunmaktadır. Mağaraların ilçeye uzaklığı yaklaşık 7 km dir. Kayalardaki birçok tarihi eser, köyün girişindeki boğazda toplanmıştır. Diyarbakır Arkoloji Müzesinden alınan bilgilere göre Hilar Mağaraları Paleolitik dönemden itibaren yerleşime sahne olmuş, Roma Döneminde de MS. 1-5 yerleşim devam etmiştir. Osmanlı Dönemine kadar farklı işlevlerde kullanılmıştır.

İnsanların ilk olarak toplu ve düzenli yaşama geçtikleri Diyarbakır’ın Ergani İlçesi yakınlarındaki Çayönü bölgesinde bulunan Hilar mağaraları, 10 bin yıl öncesindeki izleri günümüze kadar taşıyor. Neolotik Çağ’a ait ev, ambarlar ve mezar yerleşik düzene geçişin en güzel örneklerini oluşturuyor.

Yukarı Mezopotamya’nın sayılı yerleşim birimlerinden biri olan Ergani, Hilar Köyü’ndeki Çayönü ve Hilar Mağaraları, 10 bin yıl öncesinin izlerini taşıyor. MÖ.7250-6750 yılları arasında insanların yerleşik düzene geçtiği bu bölgede, neolitik çağa ait birçok eser bulunuyor. Yerleşik düzene geçen insanların burada ilk kez toprağı ekip-biçerek tarımsal alanda bir milat oluşturduğu belirlendi. Aynı şekilde insanları 4 duvar arasında yaşama kültürünü de yine burada oluşturmuş. Kemikten yaptıkları kaşık ve çatal görevi gören aletlerin günümüze kadar geldiği bu bölgede, medeniyetin ilk tohumlarının burada atılarak dünyaya yayıldığı açıklanmıştı.

Ergani, M.Ö. 11’nci yüzyılda Asurlular’ın egemenliğinden sonra, Makedonyalılar buraya hakim olmuş, İskender’in ölümünden sonra da yöre, Seleukosların, Partların ve Romalıların arasında el değiştirmiştir. Bizanslılar ve Araplar çoğu kez burasını ele geçirmek sürekli savaş halinde oldukları biliniyor. Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra, 1240’da Anadolu Selçukluları buraya egemen olmuştur. Timur’un Anadolu istilasından sonra Ergani Akkoyunlular’ın başkenti olmuş, 16’ncı yüzyılda kısa bir süre Safevi egemenliğinde kalmış, 1515’te de Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştı.