Kserostomi (Ağız Kuruluğu) Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi

Kserostomi (ağız kuruluğu), tükürük eksikliği nedeniyle ağızda oluşan kuruluktur. Kserostomi (xerostomi) nedenleri olarak kullanılan bazı ilaçlar, yaşlanma, kanser tedavisi, sinir hasarları, uyuşturucu alımı ve sigara kullanımı gösterilebilir. Ağızda oluşan bu kuruluk konuşmada zorluk, yeme güçlüğü, ağız kokusu (kötü nefes), pamukçuk gibi ağız enfeksiyonlarına ve diş çürükleri sayısında artışa yol açabilir. Tükürük, bakteri üremesini sınırlar ve yemekten sonra ağzımızda kalan yemek parçacıklarını yıkayarak diş çürümelerini önlemeye yardımcı olur. Tükürük aynı zamanda tad alma yeteneğini artırı ve yutmayı kolaylaştırır.

Tükürük ve Tükürüğün Rolü

• Tükürük doğrudan diş çürümesine sebep olan bileşenleri engeller.
• Anti-mantar özelliklerine sahiptir.
• Virüsleri yok etmeye yardımcı olur.
• Plak tarafından üretilen asitleri nötralize eder.
• Fosfor ve kalsiyum içerir. Bu maddeler diş minesinin yeniden oluşması (dişi koruyan sert yüzey tabakası) diş çürümelerini önlemek için remineralizasyon devam eden süreç için çok önemlidir.
• Yiyecekleri nemlendirerek rahat yutulmasını sağlar.
• Rahat konuşmaya yardımcı olur.
• Ağız içindeki hisleri artırır. Tat deneyimi sağlar.

Sağlık bir insan günlük olarak yaklaşık 1 litre tükürük üretir. Bir insan yaşamı boyunca ise iki yüzme havuzu kadar tükrük salgılayabilir. Tükürüğün %99’u sudan oluşur geri kalan %1 elektrolitler, enzimler ve proteinler de dahil olmak üzere yaklaşık 60 maddeden oluşur. Tükürük, dişleri ve diş etlerini korur, ağız içinin nemli kalmasını sağlar, ağız içindeki asit dengesinin düzenlenmesine yardımcı olur, ağız içinde oluşan yaraların daha çok büyümesini engellemek için mikropları engellemek için antikorlar içerir. Sinirlendiğinizde veya korktuğunuzda tükürük üretimi azalabilir. Sıcak hava, yetersiz sıvı alımı, ağır egzersiz, birçok ilaç ve bazı tıbbi durumlar ve sigara kullanımıda tükürük üretiminde azalmaya sebep olabilir.

Bireylerini tükürüğü alınarak alkol alımını, sigara ve uyuşturucu kullanımı analizi yapılabilir. Aynı zamanda, hastalığın tanısında faydalı olabilir (HIV ve hepatit C virüsü gibi). İlerde tanı için tükürük testleri, kan testleri kadar yaygın olabilir.

Tükürük Bezleri

Tükürük bezleri ağız ve boğaz çevresinde yer almaktadır. Bu bezler tükürük kanalları adı verilen küçük kanallar boyunca ağız içine pompalanır. Tükürük bezleri şunlardır:

1. Parotis: Kulağın önünde ve çene açısı arkasında bulunur.
2. Submandibuler: Çenenin her iki tarafında dil (mandibula) altında yer alır.
3. Dil altı: Ağız tabanında bulunur.
4. Minör tükrük bezleri: İç yanaklar ve boğaz olmak üzere ağız çevresinde çeşitli yerlerde bulunur.

Ağız Kuruluğunun (Kserostomi) Nedenleri

Tıpta xerostomia olarak adlandırılan ağız kuruluğunun birçok nedeni olabilir. Bunlar:

İlaçlar: Birçok reçetesiz ilaçlar da dahil olmak üzere yüzlerce çeşit ilacın yan etkisiyle ağız kuruluğu oluşabilir. Ağız kuruluğuna özellikle depresyon, sinir ağrısı (nöropati), anksiyete, depresyon ve alerjiye karşı verilen ilaçlar neden olabilmektedir. Bunun yanında bazı antihistaminler, dekonjestanlar, kas gevşetici ve ağrı kesici tedavisinde kullanılan ilaçların bazılarıda ağızda kuruluğa yol açabilmektedir.

Yaşlanma: Yaşlanma süreci herzaman ağız kuruluğuna neden olmaz. Ancak, yaşlı insanlarda alınan ilaçlar ağız kuruluğuna sebep olması daha olası bir durumdur.

Kanser Tedavisi: Kemoterapi tedavisinde kullanılan ilaçlar tükürük yapısında ve üretim miktarında değişmelere yol açabilir. Geçici olabilen bu durum kemoterapi tedavisi tamamlandıktan sonra tükürük üretimi genelde normale döner. Baş ve boyun bölgesinde uygulanan radyasyon tedavileri tükürük üretiminde belirgin bir azalmaya neden olur ve tükürük bezlerine de zarar verebilir. Bu tedavi radyasyon dozu ve alana bağlı olarak geçici veya kalıcı olabilir.

Sinir Hasarları: Başınız ve boyun alanında yaralanma ve geçirilen ameliyatlar sinir hasarına neden olabilir.

Sigara, Alkol ve Kafein Kullanımı: Sigara kullanımı ağız kuruluğu semptomlarını artırabilir. Bunun yanında alkol ve kafein kullanılması da ağız kuruluğuna neden olabilir.

Dehidrasyon: Vücudun aşırı sıvı kaybetmesine denir. Ateş, aşırı terleme, kusma, ishal, kan kaybı ve yanıklar ağız kuruluğuna neden olabilir.

Diğer Sağlık Sorunları: Ağız kuruluğu otoimmün hastalıklar; romatizmal hastalıklar (sjogren’s sendromu), bağışklık sistemi hasarı (AIDS), hormonal bozukluklar (şeker hastalığı), anemi, ve nörolojik bozukluklar (parkinson hastalığ) sonucu oluşabilir. İnme ve alzheimer hastalığında tükürük bezleri normal işleyişinde olsa bile ağızda kuruluğa neden olabilir.

Ağız Kuruluğu (Kserostomi) Belirtileri

Eğer tükürük bezleriniz yeteri kadar tükürük üretemiyorsa aşağıdaki belirtilerin tamamını veya bazılarını fark edebilirsiniz:

• Ağzınızda veya boğazda kuruluk
• Ağızda yapışkanlık oluşumu
• Tükürük kalın ve lifli görünür
• Kötü ağız kokusu
• Dilinizde yanma hissi oluşabilir
• Dudaklarda çatlama
• Çiğnemede, konuşmada ve yutmada zorluk çekebilirsiniz
• Tat alma duyunuz değişebilir
• Sık susama hissi
• Dişlerinizde daha sık düş çürükleri meydana gelir
• Protez kullanırken zorlanma
• Ağız içinde tahriş ve diş etlerinde hasarlar görülebilir

Yukarıdaki bu belirtiler uzun sürerse bir doktora başvurunuz.

İlişkili Olabilecek Diğer Belirtiler

Ağız kuruluğu, ağız dışında görülebilen diğer sorunlarla da ilişkili olabilir.

• Kuru ve kaşıntılı gözler
• Kuru burun veya boğaz
• Sık öksürük
• Koku duyusunda azalma
• Kabızlık
• Eklem ağrıları veya sertlik
• Genellikle kendini iyi hissetmeme
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Kadınlarda sık vajinal pamukçuk enfeksiyonları

Ağız Kuruluğu Tanısı

1. Fizik muayene
2. Diş muayenesi
3. Tükürük testleri
4. Tıbbi öykü

Ağız Kuruluğu (Kserostomi) Tedavisi

Kullanılan ilaçları değiştirmek: Kullandığınız ilaçlar yan etki olarak ağız kuruluğu neden olabilir bu durumda doktorunuz dozu değiştirebilir veya alternatif bir ilaç önerebilir.

Yapay tükürük: Doktorunuz veya diş hekiminiz yapay tükürük üreticileri önerebilir. Bu yapay tükürük üreticilerini kesinlikle gösterildiği gibi kullanın.

Ağız kuruluğu ürünleri: Bu ürünler diş macunu, gargara, diş etleri ve topikal jellerden oluşur. Spesifik tavsiyeler için diş hekiminize başvurun.

Antibiyotikler ve anti-mantar ilaçları: Herhangi bir enfeksiyonu tedavi etmek için kullanılır.

Cerrahi: Tükürük bezi tıkanıklıkları genellikle cerrahi müdahale ile tedavi edilir

Diğer tedaviler gerekirse: Sjögren sendromu yada diyabet gibi altta yatan herhangi bir hastalık varsa uygun tıbbi tedavi gereklidir.

Ağız Kuruluğu Komplikasyonları

Eğer yeteri kadar tükürük üretimi gerçekleşmezse aşağıdaki problemlerle karşılaşabilirsiniz.

• Plak, diş çürüğü ve diş eti hastalığı
• Ağız yaraları
• Ağzınızda mantar enfeksiyonu
• Kaplamalı dil
• Ağzınızın köşelerinde yaralar veya bölünmüş deri
• Çatlamış dudaklar
• Çiğneme ve yutma ile ilgili sorunlar sonucunda kötü beslenme

Ağız Kuruluğundan Kurtulmak İçin Ne Yapabiliriz?

• Tükürük akışını uyarmak için çiğnenebilir yiyecekler yiyin.
• Yiyecekleri yutmadan önce iyice çiğneyin.
• Günlük diyetinize sulu gıdalar ekleyin.
• Kraker veya patates cipsi olarak ağıza zarar verebilecek gevrek yiyeceklerden kaçının.
• Diş minesini korumak için meşrubat, narenciye ve narenciye suları gibi asidik gıdalar ve içeceklerden kaçının.
• Şekerli yiyecekleri ve içecekleri kısıtlayın ya da tamamen bunları önlemek.
• Sigara, alkol, kafeinli içecekler ve baharatlı yiyeceklerden kaçının.
• Tükürük akışını teşvik etmek için öğünler arasında şekersiz sakız çiğneyin.
• Bol su için ve yiyecek içecek tam listesi için doktorunuza ve diş hekiminize danışın.

Dişlerinizi Sağlıklı Tutmak İçin İpuçları

Eğer ağız boşluklarında yeterince tükürük yoksa yukarıda da belirtildiği gibi dişlerinizde daha çabuk çürümeler görülebilir. Ağız kuruluğunuz varsa dişlerinizi sağlıklı tutmak için ekstra dikkatli olmanız gerekir. Yapmanız gerekenler:

• Dişlerinizi günde en az iki kez yavaş bir şekilde fırçalayın.
• Diş temizliği için her gün diş ipi kullanın.
• Florür içeren diş macunu kullanın.
• Yapışkan ve şekerli gıdalardan uzak durun. Eğer bu gıdaları tüketirseniz daha sonra hemen dişlerinizi fırçalayın.
• Yılda en az iki kez check-up için diş hekiminizi ziyaret edin.
• Diş hekiminiz ayrıca diş çürümelerini önlemeye yardımcı olmak için florür jeli kullanmanızı önerebilir.