Polikistik Over Sendromu Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi

Polikistik over sendromu, doğurganlık çağındaki her 10 kadından 1’inde görülen endokrin sistem hastalığıdır. Polikistik over sendromu, polikistik over hastalığı, kısa tanımıyla PCOS ve PKOS olarak da tanımlanır. Yumurtalıklarda birçok küçük iyi huylu kist kümelerinin (sıvı dolu keseler) oluşmasıyla beliren bir hastalıktır. Normal bir yumurtalığın boyutu 8mm’dir. Polikistik “birçok kist” anlamına gelir ve bu sıvı dolu keselerin artmasıyla yumurtalığın boyutu 14 – 16mm’ye kadar çıkabilmektedir. Yumurtalıklar bazen normalden 2 ila 5 kat daha büyüyebilir. Yumurtalıkta oluşan ve kist olarak adlandırılan bu organizmalar yumurtalıkların çevresine yerleşmiş çok sayıda yumurta hücresidir. Bu hücreler ultrasonda özel bir görüntüyle görülebilmektedir. En sık çocuk doğurma çağındaki kadınlar (20 ve 30’lu yaşlar)’da görülür ancak herhangi bir yaş gurubunda da ortaya çıkabilir.

Kadınlarda bulunan yumurtalıklar, adet döneminde döllenmeye müsait olgun bir yumurta geliştirir. Bu yumurta gelişimini ve olgunlaşmasını follikül olarak adlandırılan içi sıvı dolu bir kesecikte tamamlar. Polikistik over sendromunda ise birçok yumurta aynı anda olgunlaşmaya çalışır fakat bunu başaramazlar. Sonuçta olarak ortada bir çok yumurta vardır fakat bunların hiçbiri gelişip döllenme yeteneği kazanamazlar.

Polikistik over sendromu (PCOS – PKOS), genç kızlar ve genç kadınlar arasında çok yaygın görülür. Neredeyse her 5 ila 10 kadının 1’inde görülür. Seyrek âdet döngüzü, uzun süreli âdet dönemleri, aşırı kıllanma, akne ve obezite (aşırı kilo alımı) tüm polikistik over sendromlu kadınlarda ortaya çıkabilir. Ergenlerde seyrek veya hiç adet kanaması olmaması durumu şüpheli olabilir böyle bir durumda mutlaka bir doktora başvurunuz.

» Bilgicik: Sendrom ilk olarak Amerikalı jinekolog Irving Stein ve Michael Leventhal tarafından 1935 yılında tanımlanmıştır. Nadir görülen bir hastalık olarak kabul edilmiş fakat daha sonra yapılan araştırmalarda bu hastalığın nadir olmadığı aksine yaygın olduğu ortaya çıkmıştır.

Polikistik Over Sendromu Nedenleri Nelerdir?

PKOS’un henüz kesin nedeni bilinmemektedir. Doktorlar bu durumun ortaya çıkmasında hormonal dengesizlikler ve genetik faktörlerden dolayı ortaya çıktığını düşünmektedir. Bir ailede annede ve kız kardeşte bu durum varsa doğacak olan diğer kız çocuklarında da PKOS gelişme olasılığı daha yüksektir. Bireyin hastalıktan etkilenme oranı %50 civarındadır.

Aşırı androjen hormonu üretimi olması da bir başka faktör olabilir. Androjen kadınların vücudunda da bir miktar üretilen erkek cinsiyet hormonudur. PKOS olan kadınlarda genellikle androjen daha yüksek seviyelerde üretilir. Bu durumda yumurtlama döneminde yumurtaların gelişimi ve salınımını etkileyebilir. PKOS, kadınların adet döngüsü, doğurganlık, kalp fonksiyonu ve görünümü ile ilgili birçok soruna neden olabilir.

Genel olarak nedenler şöyle sıralanabilir:

• Endokrin bozucu kimyasallara yüksek miktarda maruz kalma
• Bazı kadınlar için, vücut yağ oranı yüksek olan (kilolu, obez olma)
• Çok fazla fiziksel aktivite
• Çok az fiziksel aktivite
• Yüksek insülin düzeyleri
• Yüksek düzeyde enflamasyon
• Genetik eğilim
• Kötü beslenme alışkanlıkları
• Kronik stres

Polikistik Over Sendromu Belirtileri

PKOS belirtileri her kadında farklı olarak görülebilir. Aşağıdaki belirtilerden ikiden daha fazlası varsa PKOS tedavisine ihtiyacınızın olup olmadığını belirlemek için kapsamlı bir sağlık kontrolünden geçmeniz gerekir.

• Yüz, göğüs, karın, sırt, kalça, başparmak ve ayak parmaklarında aşırı tüylenme (hirsutizm)
• Cilt problemleri, akne ve deri kalınlaşması (akantozis nigrikans)
• Aşırı androjen düzeyleri (erkeklik hormonu)
• Düzensiz âdet döngüsü, adet görememe (amenore)
• Kilo alma, kilo kaybetme, kilo yönetiminde zorluklar
• Libido (cinsel dürtü) azalması
• Anormal uterin kanamalar
• İnfertilite (kısırlık)
• Saçlarda incelme, dökülme
• Yağlı cilt, sivilce oluşumu
• Düzensiz ve ağrılı regl dönemleri
• Anksiyete, depresyon
• Ruh hali değişiklikleri
• İnsülin direnci
• Pelvik ağrısı

PKOS dışında erkek özelliklerinin gelişmesi başka sorunlara da işaret ediyor olabilir:

• Saçın incelmesi, erkek tipi kellik
• Klitoris genişlemesi
• Sesin kalınlaşması
• Meme büyüklüğünde azalma

Kısırlık (infertilite): Kısırlık en yaygın PKOS belirtilerinden biridir. Üreme çağında olan ve gebelik planlayan bir kadında yumurtlamanın olmaması infertilite (doğurganlığı kaybetme) sorununu beraberinde getirir. PKOS’lu bir kadın da hamile kalabilmektedir fakat bazı problemler yaşanabildiği için bir uzmana daha sık görünmelidir.

Regl (âdet) düzensizlikleri: Regl halk arasında âdet, hayız, ay başı ve menstrüasyon olarak ta bilinir. Yumurtlama, âdet döngüsünün düzenli olmasını sağlayan en önemli olaydır. Bu işlevin aksaması 6 haftadan daha uzun aralarla görülen, düzensiz, uzun süren, fazla miktarda kanamalara ve alışılmadık ağrılara neden olur. Nadir olarak PKOS’lu kadınlar da düzenli bir âdet döngüsüne sahip olabilir.

Kronik kasık ağrıları: Altı aydan daha uzun süren ağrılar mevcuttur. Ağrının nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, sıvı dolu keseciklerin artması sonucu iri olan yumurtalıkların kasıklarda dolgunluk sonucu baskı yaptığına inanılır.

Şişmanlık (kiloyu kontrol edememe): PKOS’u genellikle kilosu normalden fazla olan kadınlarda görülen bir durumdur. Kilo alımının PKOS’nun sonucunda mı geliştiği yoksa aşırı kilolu olan kadınlarda mı daha fazla PKOS’unun görüldüğü tam bilinmemektedir. Bugün PKOS’nun ilaçla tedavi edilmesinin kadının ideal kiloya gelmesini kolaylaştırdığını, kendi isteğiyle kilo veren kadınlarda ise PKOS’unun tedavisinin daha kolay olduğu bilinmektedir.

Aşırı kıllanma ve saç dökülmesi: Yarıda kalan yumurtlama sonucunda oluşan kistik yapı içinde hormon üretimi de dengesiz olur. Östrojen hormonu yerine testosteron hormonu üretilir ve kana geçer. Bu hormon kadınlarda normalden fazla salgılandığında tüylenme ve sivilcelenme yapabilen bir hormondur. Aşırı tüylenme yani hirsutizm (kadınlarda aşırı kıllanma) ve bazen erkek tipi saç dökülmesi de izlenmektedir. Daha önceleri çenede ve dudak üzerindeki tek tük, ince tüyler giderek kalınlaşır ve sayı olarak artarak kadın görünümünde bir problem yaratır. Daha ileri durumlarda normal dışı tüylenme göğüsler arasında, göğüs uçlarında ve göbekte ortaya çıkabilir.

Ciltte yağlanma: Ciltte yağlanma, sivilce, saç derisinde kepeklenme görülebilir. Ayrıca ciltte (ense, koltuk altı, meme altı) koyu kahverengi sert ve pürüzlü lekelenmeler görülebilir.

Aşırı insülin artışı: Polikistik over sendromu olan hastalarda diğer önemli bir nokta da insülin direncidir. İnsulin direnci sonuç olarak şeker metabolizmasında bozukluk ve şeker hastalığına eğilimini artırmaktadır. Genel olarak hastaların % 50’sinde insülin direncine rastlanır. Obez hastalarda daha sık görülmektedir. İnsülin direncinin belirlenebilmesi için polikistik over sendromu olan bütün hastalara ağızdan şeker yükleme testi yapılması önerilmektedir. İnsülin direncinin hastalığın bir belirtisi mi yoksa hastalığın esas nedeni mi olduğu tam olarak bilinmemektedir. Ancak insülin direncini azaltan ilaçlarla yumurtlama fonksiyonunun normale dönmesi insülin direncinin hastalığın belirtilerinin oluşmasında önemli bir rolü olduğunu düşündürmektedir. Polikistik over hastalığı olan kadınlar ileri yaşlarda şeker hastalığına daha kolay yakalanmaktadırlar.

» Bilgicik: Belirti ve bulgular hastaların çoğunda benzer olmasına rağmen farklı ırklar farklı etkilenebilir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde hastaların %70’inde aşırı tüylenme (hirsutizm) görülürken bu oran Japonya’da %10-20 civarlarındadır.

Polikistik Over Sendromu Olduğumu Nasıl Anlarım?

• Halk arasında ay başı olarak adlandırılan regl döneminde düzensizlikler
• Bu regl dönemlerinde alışılmadık ağrılar
• Ses tonunun kalınlaşmaya başlaması
• Yüz ve vücudun diğer bölgelerinde kıllanma
• Koltuk altında cildin koyulaşması, kalınlaşması
• Meme altında, vücudun başka yerlerinde cildin koyulaşması
• Memelerde küçülme
• Saçlarda incelme
• Aknelerde ve sivilcelerde artış

Polikistik Over Sendromu Sonuçları (Komplikasyonları)

PKOS belirtileri çoğu kadın için yeterince zordur ancak bu belirtilerin yanında başka problemler de yaşayabilirsiniz:

• Tip 2 diyabet (şeker hastalığı)
• Hipertansiyon (yüksek kan basıncı)
• Kan yağları (lipid metabolizması bozuklukları)
• Kan yağları (lipid metabolizması bozuklukları)
• Non-Alkolik yağlı karaciğer hastalığı
• Kalp ve damar sorunları
• Rahim kanseri (endometriyal kanser)
• Uyku apnesi
• Karaciğer hastalığı
• Metabolik sendrom
• Kalp krizi
• Meme kanseri

Komplikasyonları Önlemek İçin Ne Yapabilirim?

PKOS’lu hastalar diyabet ve kalp hastalığı gibi komplikasyonların olma olasılığını azaltmak için erken yaşta kontrol altında olmaları gerekir. Tüm belirtileri tedavi etmek yerine bu tür sorunlara odaklanarak konusunda uzman doktorlara danışın. Diğer sağlık sorunlarına yakalanma şansınızı düşürmek için ayrıca şunları da yapabilirsiniz.

• Doğru beslenin (bunun için uzamn bir diyetisyene danışın)
• Düzenli olarak egzersiz yapın
• Sigara içiyorsanız bundan kurtulun
• Alkol, kola gibi kafein içeren içecekleri sınırlayın
• İşlenmiş gıdalardan uzak durun
• Düzenli bir uyku alışkanlığı edinin

Polikistik over sendromuna rağmen hamile kalırsanız, doktorunuz sizi yüksek riskli gebeliklerde uzmanlaşmış bir doktora sevk edebilir. PKOS olan kadınların düşük yapma, gebelik diyabeti ve erken doğum yapmalarındaki risk daha yüksektir. Bu yüzden hamilelik sırasında daha fazla kontrol gerekebilir.

PKOS Tanısı Nasıl Yapılır?

PKOS tanısı için kesin ve tek bir test yoktur. Doktorunuz bunu öğrenmek için aşağıdaki adımları izleyecektir.

Tıbbi öykü: Doktorunuz âdet dönemleri, kilo değişiklikleri ve diğer belirtileri sorgulayacaktır.

Fizik muayene: Doktorunuz fiziki muayenede tansiyonunuzu ölçmek isteyecek, vücut kitle indeksi, bel boyutunuz, aşırı kıllanma olup olmadığına ve saçınızda oluşabilen incelmeleri kontrol edecektir.

Pelvik muayene: Doktorunuz yumurtalıklarda oluşan küçük kistlerin sayısına ve şişmiş olup olmadığını görmek için kontrol etmek isteyebilir.

Kan testleri: Doktorunuz kanınızdaki androjen hormon ve glikoz (şeker) seviyelerini kontrol edecektir.

Vajinal ultrason (sonogram): Doktorunuz pelvik bölgede fotoğraf çekmek için ses dalgalarını kullanan bir test yapabilir.

Polikistik Over Sendromu (PKOS) Tedavisi Nasıl Yapılır?

Polikistik over sendromu tedavisi uygun bir tanı ile başlar. Tedaviler daha sonra bir kadının belirtileri, yaşı ve gelecek planlarına dayanarak yapılır. PKOS tedavisi şunları içerebilir:

• Kısırlık tedavisi için yumurtalıkların uyarılma aşaması (ovulasyon indüksiyonu)
• Menstruasyon düzenleyen doğum kontrol hapları
• İnsülin duyarlılaştırıcı ilaçlar
• Androjen engelleyici ilaçlar
• Aşırı kıllanmayı önleyici ilaçlar
• Saç dökülmesi için Tedaviler
• Akne ve diğer cilt problemlerinin giderilmesi
• Kilo vermek en iyi ilaç olabilir

Yaşam tarzı değişikliği: Bu hastalık kadınlarda başka sağlık sorunlarına da neden olabilir. Eğer kilolu yada obezseniz sağlıklı bir yeme alışkanlığı edinmeli ve kilonuzu sağlıklı bir düzeyde tutmak için düzenli egzersiz yapmalısınız bu hastalığı yönetmenize yardımcı olabilir. Şeker ile işlenmiş gıdaların sınırlandırılması ve tam tahıllı ürünler, meyve, sebze ve yağsız et tüketilmesi tavsiye edilir.

Cerrahi (yumurtalık delme): Yumurtlama şansını artırabilir bir ameliyattır. Bir kadın doğurganlık ilaçlarına yanıt vermiyorsa bazen bu cerrahi işlem kullanılır. Doktor karın (göbek) üstünde yada alt kısmında küçük kesimler yapar ve karın (mide)’ye teleskop gibi davranan küçük bir araç ekler. Bu işleme laparoskopi denir. Doktor daha sonra yumurtalık küçük bir bölümünü yok etmek için bir elektrik akımı taşıyan küçük bir iğne ile yumurtalık delinir. Bu prosedür yumurtalık üzerinde skar dokusu gelişme riskini de taşır. Bu ameliyat erkeklik hormonu düzeylerini düşürmeye ve yumurtlamaya yardımcı olabilir. Ancak bu cerrahi işlemin etkileri sadece birkaç ay sürebilir. Bu tedavi vücudun diğer bölgelerinde saç dökülmesi ve artan aşırı kıllanmanın durdurulmasına yardımcı olmaz.

Diğer tedaviler: Bazı araştırmalar kilo vermenin kadınlarda PKOS çözümünde etkili olabileceğini göstermiştir. Egzersizler kandaki şeker seviyesini düzenler. Günlük aktivitenin arttırılması insülin direncini engeller ve kilonun kontrol altında tutulmasında yardımcı olur buyüzden düzenli bir egzersiz programına katılmak sizin için oldukça faydalı olabilir.

Polikistik Over Sendromu Beslenme Değişiklikleri (Tavsiyeler)

• Şekerli gıdalardan kaçının (kurabiye, kek, çikolata, tatlılar ve işlenmiş kahvaltılık tahıllar).
• Sağlıksız şeker bileşiklerini içeren gıdalarda kaçının (fruktoz, mısır şurubu, sorbitol, mannitol, maltitol, izomalt ve gliserol).
• Meyve, sebze tüketiminizi artırın (günlük 2 porsiyon meyve, günlük 5 porsiyon sebze idealdir).
• Meyve, sebzeleri mümkünse organik olarak elde edin (kullanınlan gizli kimyasallar hormonlarda düzensiliğe yol açar).
• Günde 25 – 30 gram lif içeren yemekler (kan şekeri kontrolü ve sağlıklı bağırsak fonksiyonları için)
• Protein ihtiyacınızı karşılayın (taze balık, yağsız kırmızı et, organik tavuk, organik yumurta, kepekli tahıllar ve baklagiller iyi kaynaklarıdır).
• Öğünler arasında kan şekeri düzeylerini dengelemek için sağlıklı aperatifler alın (meyve, fındık, tohumlar ve doğal yoğurt)

Polikistik Over Sendromu İçin Alternatif Tedavi

Hayıt (vitex agnus-castus): LH (lüteinizan hormon) salgılanmasını kontrol eden hipofiz bezinin fonksiyonunun normalleşmesine yardımcı olur. Araştırmalar bu bitkinin kadınların hormon dengesi üzerindeki olumlu etkilerini onaylıyor. Düzensiz âdet döngülerinde ve olağandışı rahim oluşumlarının bulunduğu durumlarda kullanılır. Ayrıca rahim kistlerinde, yumuşak adele dokusunda oluşan lifsi kistlerin tedavisinde de etkili olduğu söylenmektedir.

Siyah yılan kökü (cimicifuga racemosa): Çok yüksek LH hormon düzeyini azaltmaya yardımcı olarak bu bitki PKOS için çok önemlidir. Ayrıca, anksiyete ve gerilim azaltmak için de yararlıdır.

Deve dikeni (milk thistle – silybum marianum): Karaciğerdeki toksik maddelerin parçalanıp, atılacak hale gelmesine yardımcı olur. Karaciğerin hücrelerini alkol, ilaç ve kimyasalların zararlı etkilerinden korur. Kronikhepatit (karaciğer iltihabı) dahil, aşırı alkol ve bazı ilaçların neden olduğu safra yolu iltihabı, siroz ve kronik karaciğer hastalıklarında içeriğindeki silymarin adlı kimyasalın oldukça etkili olduğu belirlenmiştir. Ayrıca hasarlı hücrelerin iyileşmesini sağlamaya için yardımcı olur.

Cüce palmiye (saw palmetto – serenoa repens): ABD’nin güney kıyıları ve Batı Hint Adaları’nda yetişen bu bitki geleneksel olarak üreme organları ve idrar yolu rahatsızlıklarını tedavi etmek için kullanır. Araştırmalar sonucunda bu bitki iyi bir anti-androjen olarak işlev gördüğü bildirilmiştir. Ayrıca aşırı tüylenmenin çözümünde de kullanılabilir.

» Dikkat: Deneyimli doktorlar tarafından önerilen sürede doğurganlık ilaçları, HRT yada başka herhangi bir hormonal tedavi için ilaç alıyorsanız yukarıdaki otlardan herhangi birini kullanmayın. Bitkisel tedavi için ayrıca uzman birine başvurunuz.