Trombositopeni Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi

Trombositopeni, düşük trombosit sayısını tanımlayan bir terimdir. Trombosit (platelet) kan pıhtısının oluşmasına yardımcı olan renksiz kan hücreleridir. Trombositler kan damarı yaralanmalarında pıhtılar oluşturarak kanamayı durdurmak için görev alan oldukça önemli bir bileşendir. Trombositopeni genellikle lösemi (kan kanseri) veya bağışıklık sistemi problemi gibi ayrı bir bozukluğun sonucu olarak veya bazı ilaçları almanın bir yan etkisi olarak da görülebilmektedir. Trombositopeni hafif olabilir ve çok az belirti veya semptom oluşturabilir. Nadiren de olsa trombosit sayısındaki azalma tehlikeli iç kanamalara neden olabilir. Bu durumdan hem çocuklar hem de yetişkinler etkilenir.

Çoğu insan için büyük bir sorun değildir ancak şiddetli bir formunuz varsa gözlerinizde, diş etinizde, mesanede veya yaralanmalarda çok fazla kan kaybedebilirsiniz. Sağlıklı bir kişinin genellikle 150.000 ila 400.000 arasında trombosit sayısı vardır. Eğer bu trombositlerin sayısı 150.000’in altına düşmüşse trombositopeni tanısı konulmaktadır. Ciddi kanamalara yol açma riski genellikle sayı çok düşük olana kadar ortaya çıkmaz genellikle mikrolitre başına 10.000 veya 20.000 trombositten daha az olduğunda ortaya çıkar. Hafif kanamalar ise bazen mikrolitre başına 50.000 trombositten daha az olduğunda ortaya çıkar. Özellikle kanama şiddetliyse veya beyinde ortaya çıkarsa ölümcül olabilir.

Risk Faktörleri

Aşağıdaki durumlardan herhangi birine sahipseniz kemik iliğiniz yeterli trombosit yapamaz.

• Aşırı kansızlık
• Kemik iliği kanseri (lösemi)
• Siroz
• Folat eksikliği
• Kemik iliğindeki enfeksiyonlar (çok nadir)
• Miyelodisplastik sendrom
• Vitamin B12 eksikliği
• Kemoterapi tedavisi

Trombositopeni Nedenleri Nelerdir?

Birçok faktör trombositopeniye (düşük trombosit sayısı) neden olabilir. Durum devralınabilir veya edinilebilir. “Devralınmış” olan aileden gelen hatalı genin aktarılmasıdır. “Kazanılan” ise bu durum ile birlikte doğmadığınız sonradan geliştiği anlamına gelir. Bazen de trombositopenenin nedeni bilinmemektedir.

Kemik İliği: Kemik iliği kemiklerdeki sünger benzeri bir dokudur. Kırmızı kan hücrelerine, beyaz kan hücrelerine ve trombositlere dönüşen kök hücreler içerir. Kök hücreler zarar gördüğünde sağlıklı kan hücrelerine geçiş yapamazlar. Birçok koşul ve faktör kök hücrelerine zarar verebilir. Kemik iliği yeterince trombosit oluştursa bile düşük trombosit sayısı oluşabilir. Otoimmün hastalıklar, bazı ilaçlar, enfeksiyonlar, cerrahi, hamilelik ve aşırı kan pıhtılaşmasına neden olan bazı durumlar nedeniyle trombositlerin sayısında düşüş olabilir.

Kanser: Lösemi veya lenfoma gibi kanserler kemik iliğine zarar verebilir ve kan hücrelerini yok edebilir. Bunun yanında radyasyon ve kemoterapi gibi kanser tedavileri de kök hücreleri yok eder.

Aşırı Kansızlık: Aplastik anemi nadir ve ciddi bir kan hastalığı olup kemik iliğinde yeterince yeni kan hücresi oluşmamasına sebep olun bir hastalıktır. Aplastik anemi sonucunda da kandaki trombosit sayısında düşüş görülür.

Toksik Kimyasallar: Zehirli kimyasallara (böcek ilacı, arsenik ve benzen) maruz kalma trombosit üretimini yavaşlatabilir.

İlaçlar: Diüretikler ve kloramfenikol (antibiyotik) gibi bazı ilaçlar trombosit üretimini yavaşlatabilir. Ayrıca aspirin veya ibuprofen gibi ilaçlar da trombositler üzerinde etki yaratmaktadır.

Alkol: Alkolün de trombosit üretimini yavaşlattığı bilinmektedir. Özellikle demir, folat, vitamin B12 ve demir bakımından düşük gıdalar tüketiliyorsa sık görülür.

Virüsler: Suçiçeği, kabakulak, kızamıkçık, Epstein-Barr virüsü veya parvovirüs bir süre trombosit sayınızı azaltabilir. Ayrıca AIDS hastalarında da sıklıkla trombositopeni gelişir.

Genetik Koşullar: Wiskott-Aldrich ve May-Hegglin gibi bazı genetik koşullar kandaki trombosit sayısının düşük olmasına neden olabilir.

Otoimmün Hastalıklar: Vücudun bağışıklık sistemi yanlışlıkla vücuttaki sağlıklı hücrelere saldırırsa otoimmün hastalıklar oluşur. Bir otoimün hastalık vücudun trombositlerini yok ederse trombositopeni ortaya çıkabilir. Bu otoimmün hastalık tipine bir örnek immün trombositopeni (ITP) ‘dir. İmmun (idyopatik) trombositopenik purpura (İTP), trombositlere karşı oluşan otoantikorların trombositlerin yaşam sürelerini kısaltması sonucu gelişen ve trombositopeni ile seyreden edinsel bir hastalıktır. Normalde bağışıklık sistemi vücudunuzun enfeksiyonları ve hastalıkları savuşturmasına yardımcı olur. Ancak ITP’ye sahipseniz bağışıklık sistemi kendi plateletine saldırır ve yok eder. Bunun nedeni bilinmemektedir. Trombositleri yok eden diğer otoimmün hastalıklar lupus ve romatoid artrittir.

Enfeksiyon: Düşük bir trombosit sayısı yaygın bir bakteri enfeksiyonundan ve kan zehirlenmesinden sonra da ortaya çıkabilir. Mononükleoz veya sitomegalovirüs gibi bir virüs de düşük platelet sayısına neden olabilir.

Ameliyat: Trombositler kalp kapakçıkları, damar greftleri, kan nakli veya bypass ameliyatlarında kullanılan makineler ve tüplerden geçtiklerinde tahrip uğrayabilir ve sayılarında azalma olabilir.

Gebelik: Hamile kadınların yaklaşık yüzde 5’i doğuma yakın bir dönemde hafif trombositopeni gelişebilir. Bunun kesin nedeni bilinmemektedir.

Genişlemiş Dalak: Genellikle trombositlerin üçte biri dalakta tutulur. Dalak büyürse çok fazla trombosit tutacaktır bu da trombositlerin yeteri miktarda kanda dolaşmayacağı anlamına gelir. Genişleyen dalak genellikle siroz gibi kanser veya şiddetli karaciğer hastalıklarından kaynaklanır. Genişlemiş bir dalak ayrıca miyelofibroz gibi bir kemik iliği rahatsızlığına da bağlı olabilir. Bu durumlarda kemik iliği düzgün bir şekilde kan hücreleri üretemez.

Düşük Trombosit Sayısının Belirtileri Nelerdir?

Düşük trombosit sayısı belirtilerinin görülüp görülmemesi trombosit sayınıza bağlıdır. Düşük trombosit sayısı gebeliğin neden olduğu hafif vakalar genellikle herhangi bir belirti oluşturmaz. Daha şiddetli vakalar ise kontrolsüz kanamaya neden olabilir ve bu da acil tıbbi yardım gerektirir.

Düşük bir trombosit sayısı varsa karşılaşabileceğiniz durumlar:

• Kırmızı, mor veya kahverengi çürükler (purpura)
• Peteşi adı verilen küçük kırmızı veya mor noktalı döküntüler
• Burun kanamaları ve diş eti kanaması
• Büyümüş dalak (splenomegali)
• Uzun süre devam eden yaralar veya müdahalesiz durmayan kanamalar
• Kadınlarda alışılmadık adet kanaması
• Rektumdan kanama
• İdrar ve dışkıda kan

Daha ciddi durumlarda iç kanamalar görülebilir. İç kanamanın belirtileri şunları içerir:

• İdrar içinde kan
• Dışkıda kan
• Kanlı veya çok koyu kusmuk

İç kanama belirtileri görürseniz derhal bir doktora başvurun. Nadiren bu durum beyninizde kanamanın oluşmasına neden olabilir bu yüzden baş ağrısı ya da herhangi bir nörolojik sorun yaşarsanız derhal doktorunuza bildirin.

Trombositopeni Nasıl Teşhis Edilir?

Doktorunuz tıbbi geçmişinize, fiziki durumunuza ve test sonuçlarına dayanarak trombositopeniyi teşhis edecektir. Trombositopeni teşhisi konduktan sonra doktorunuz bunun sebebini aramaya başlar.

Tıbbi Geçmiş: Doktorunuz trombositleri etkileyebilecek faktörler hakkında şu soruları sorabilir. Reçetesiz ilaçlar ve bitkisel ilaçlar dahil olmak üzere aldığınız ilaçlar ve kinin içeren içecekleri içip içmediğinizi soracaktır. Kinin, sıklıkla tonik su ve beslenme sağlığı ürünlerinde bulunan ve trombositlere etki eden bir maddedir. Ayrıca kan nakli, cinsel yaşamınız, intravenöz (IV), uyuşturucular ve bulaşıcı kan veya vücut sıvılarına maruz kalma ile ilgili sorular ve ailenin düşük trombosit öyküsü gibi sorgulamalar yapacaktır.

Fiziksel Testler: Doktorunuz deride çürükler veya lekeler gibi kanama bulguları ve semptomlarını aramak için fiziksel bir muayene yapacaktır. Genişleyen dalak veya karaciğer belirtileri açısından ultrason ile kontrol edecektir.

Tam Kan sayımı (CBC): Kan sayımı (CBC), kanınızdaki kırmızı kan hücrelerini, beyaz kan hücrelerini ve trombosit seviyelerini ölçer. Bu test için kan damarından genellikle kolunuzdan az miktarda kan çekilir. Trombositopeniniz varsa bu testin sonuçları bunu gösterecektir.

Kan Yayması: Trombositlerin görünümünü mikroskop altında kontrol etmek için kan yayması kullanılır. Bu test için kan damarından genellikle kolunuzdan az miktarda kan çekilir.

Kemik İliği Testleri: Kemik iliği testleri, kemik iliğinin sağlıklı olup olmadığını kontrol eder. Kemik iliğinde trombositler dahil olmak üzere kan hücreleri yapılır. Kemik iliği testi aspirasyon ve biyopsi ile yapılır. Kemik iliği isteği kemik iliğinizin neden yeterli kan hücresi yapmadığını bulmak için yapılabilir. Hatalı hücreleri kontrol etmek için alınan numuneyi mikroskopta inceler. Bir kemik iliği biyopsisi genellikle bir aspirasyondan hemen sonra yapılır. Bu test için doktorunuz bir iğne ile bir örnek kemik iliği dokusunu çıkarır. Kemik iliğindeki hücrelerin sayısını ve tipini kontrol etmek için dokuyu inceler.

Diğer Testler: Bir kanama probleminden şüpheleniliyorsa diğer kan testlerine de ihtiyacınız olabilir. Doktorunuz kanda düzgün pıhtılaşma olup olmadığını görmek için PT ve PTT testler önerebilir.

Trombositopeni Tedavisi

Hafif trombositopeni olan kişilerin tedaviye ihtiyacı olmayabilir, semptomları olmayabilir veya durum kendi kendine düzelebilir. Bazı insanlar ciddi veya uzun süreli (kronik) trombositopeni geliştirir. Düşük trombosit sayınıza neyin sebep olduğuna bağlı olarak tedaviler şunları içerebilir:

Trombositopeninin altında yatan sebebin tedavisi: Doktorunuz, trombositopeninize neden olan bir durumu veya bir ilacı tanımlayabiliyorsa buna yönelik tedavi ile sorunun çözümünü sağlayabilir. Örneğin; Heparin kaynaklı trombositopeniniz varsa doktorunuz heparini kullanmayı bırakmanızı isteyecektir bunun yerine size farklı bir alternatif sunacaktır. Heparin tedavisini durdurursanız bile trombositopeniniz bir hafta veya daha fazla sürebilir.

Kan veya trombosit transfüzyonu: Trombosit seviyesi çok düşük olursa doktorunuz kayıp kanınızı eritrosit veya trombosit transfüzyonu ile telafi edebilir.

İlaçlar: Durumunuz bir bağışıklık sistemi problemiyle alakalıysa trombosit sayınızı artırmak için doktorunuz kortikosteroid gibi ilaçları reçete edebilir. Bu ilaç işe yaramazsa bağışıklık sisteminizi bastırmak için daha güçlü ilaçlar deneyebilir.

Ameliyat: Diğer tedavi seçenekleri yardımcı olmazsa doktorunuz dalaklarınızı çıkarmak (splenektomi) için ameliyat önerebilir.

Plazma değişimi: Trombotik trombositopenik purpura, plazma değişimini gerektiren bir tıbbi acil duruma neden olabilir.

Trombositopeni İçin Nasıl Önlem Alınabilir?

• Yaralanmaya neden olabilecek faaliyetlerden kaçının. Boks, dövüş sanatları ve futbol gibi temas sporları yüksek yaralanma riski taşır. İşiniz hakkında ve hangi faaliyetlerin sizin için güvenli olduğunu doktorunuza sorun.
• Alkol vücudunuzdaki trombosit üretimini yavaşlatır. Bu yüzden alkolden uzak durmanız gerekir.
• Aspirin ve ibuprofen gibi ağrı kesiciler (Advil, Motrin IB ve diğerleri) platelet fonksiyonunu bozabildiği için bu ilaçların alımında çok dikkatli olmanız ve mutlaka doktorunuza başvurmanız gerekir.
• Dişeti kanamalarını önlemek için yumuşak bir diş fırçası kullanın.