Anal Fistül Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi

Anal (makat) fistülü, anüs yakınında cilt arasında gelişen küçük bir kanaldır. Anal fistül tedavi edilmezse enfeksiyona yol açabilir ve beraberinde başka sorunlar da ortaya çıkabilir. Oluşan bu kanaldan sıklıkla beyaz iltihabı akıntı olur ve anüs derisini irrite eder ve kaşıntı ve rahatsızlık yapar.

Akıntı iç çamaşırını kirletir ve kötü kokar. Fistüllerin bir kısmı apse boşaltılması sonrası gelişirken bir kısmında ise hasta bir apse geçirdiğinin farkında olmayabilir. Bu apse kendiliğinden bir delik açarak boşalmış sonra da fistül haline dönmüş olabilir.

Apse Nedir?

Apse, anüs (makat kanalı) içindeki küçük bir salgı bezinin bakteri ile enfekte olması veya tıkanması ile oluşan akut (ani) enfeksiyondur. Örneğin kalın bağırsağın iltihabi hastalıkları, kolitler, uzun süre devam eden ishal gibi durumlar buna neden olabilir. Hastalar sıklıkla kendi hatalarının bu APSE ye neden olduğunu düşünürler. Fakat bu enfeksiyon kendileri istemeden meydana gelebileceği gibi bunu önlemek için de herhangi bir şey yapmaları mümkün değildir.

Anal Fistül (Perianal Fistül) Nasıl Oluşur?

Anal fistül, genellikle bir enfeksiyon sonucu ortaya çıkar ve anal kanalda doku kalınlaşması yapar. Enfeksiyon, genellikle rektumda bulunan mikrobun ilerlemesi ile gelişebilir.

Nadiren Eğer;

• Rektumda bulunan iyileşmiş bir ülser
• Ülseratif kolit hastalığı
• Crohn hastalığı
• Divertikülit (barsak duvarında zararsız büyümenin enfeksiyonudur)
• Tüberküloz
• Gonore, klamidya, frengi, aids (cinsel yolla bulaşan hastalıklar)
• Kalın barsak kanseri varsa anal fistül gelişebilir.

Anal Fistül Çeşitleri

Makat fistülleri makatı kontrol eden kaslar ile olan ilişkilerine göre dört tip altında sınıflandırılır.

• İntersfinkterik Fistüller: Makatı kontrol eden iç kas ile dış kas arasından geçerek makat içine açılır.
• Transfinkterik Fistüller: Makatı kontrol eden dıştaki kasın arasından geçerek makat içine açılır.
• Suprasfinkterik Fistüller: Makatı konrol eden kasların hepsinin üzerinden geçerek makat içine açılır.
• Ekstrasfinkterik Fistüller: Makat etrafındaki cilt ile kalın bağırsağın son bölümü olan rektum içine direkt açılır.

Anal Fistül Belirtileri Nelerdir?

• İç çamaşırı kirleten şekilde sarı, kirli akıntı
• Kaşıntı
• Rahatsızlık ve ağrı
• Zaman zaman kanama
• Anüs etrafında kitle hissi
• Nohut büyüklüğünde şişlikler
• Makat çevresinde delikler

Perianal apse genellikle makatta şiddetli ağrı ve şişlik ile kendini gösterir. Bu şikayetler dışkılama alışkanlığı ile ilgili değildir ve ateş olabilir. Buna ek olarak, makat çevresinde kaşıntı ve iltihabi akıntı şikayetleri halsizlik eşlik edebilir. Kendiliğinden veya cerrahi yöntemle apse boşaltılabilir ve böylece ağrı ve basınç hafifler. Makatta fistül gelişen hastalarda sıklıkla kanlı veya sarı renkli cerahat akıntısı şikayeti olup, bu hastalarda genellikle ateş, halsizlik ve ağrı olmaz. Bu şikayetlerin ortaya çıkması ise tekrar apse oluşumuna işaret eder. Makat apseleri her zaman fistüle dönüşmez. Makat fistülü makat apsesi vakalarının yaklaşık % 40-50’sinde gelişir ve eğer oluşacaksa engellemenin imkanı yoktur. Hangi apsenin fistülleşeceği konusunda bir tahminde mümkün değildir. Eğer makat yanından akıntı 2-3 ay kadar devam ederse perianal fistül tanısı konur.

Makat apsesi, makatın yanındaki cilde yapılan bir kesi ile cerahatın dışarıya boşaltılması (drenaj işlemi) ile tedavi edilir. Bazen bu işlem sırasında cerahat rahatlıkla boşalabilsin diye cildin küçük bir kısmı da çıkartılır. Büyük ve derin apseler mutlaka ameliyathane koşullarında ve genel anestezi altında boşaltılırken, yüzeyel olan apseler bazen lokal anestezi ile yani o bölge uyuşturularak yapılabilir. Şeker (diyabet) hastaları, Crohn hastalığı varlığı, kanser tedavisi gören hastalar, organ nakli yapılmış olan hastalarda apse gelişmesi durumunda bu tedavinin mutlaka hastaneye yatırılarak yapılmalıdır. Ağrı kesicilere rağmen geçmeyen ağrı, tedavi sonrasında ağrının artması, ateş, titreme, idrar yapmada zorluk, aşırı kabızlık veya ishal, bulantı ve kusma varsa mutlaka doktora başvurulmalıdır.

Anal Fistül Tanısı

Anal fistül tanısı konması için doktor sizin bulgularınızı gözden geçirerek sizi muayene eder ve şu işlemden bazılarını sizden isteyebilir;

Anoskopi: Doktor anoskop ismi verilen bir ışıklı aleti anüsünüzden içeri yerleştirerek rektumun alt kısmı ve anüsü inceler.

Sigmoidoskopi: Doktorunuz fleksibl ve ışıklı aletle barsağın son kısmına girerek enfeksiyon ve başka gelişimler olup olmadığını inceler.

Kanser yada inflamasyonu değerlendirmek için biyopsi.

Baryumlu alt gastrointestinal sistem röntgenleri: Alt gastrointestinal sistem filmleri ve diğer tetkikler için barsağın alt kısmının temiz olması gereklidir.İşlem öncesi size bunun için enema (lavman) verilebilir.

Anal Fistül Tedavisi

• İlaçla tedavisi yoktur, cerrahi girişim tek tedavi yöntemidir. Fistül yolu, ya tümüyle çıkarılır ya da kesilerek açık yara haline getirilir.
• Altta yatan Crohn hastalığı ve ülseröz kolit gibi hastalıklar tedavi edildiğinde fistül iyileşebilir.

Anal fistülü tedavi etmek için gerekli olan cerrahi işleme fistülotomi denilir. Fistülotomide doktorunuz enfekte sahayı açar ve iltihabı dışarı akıtır. Bu işlemler için dikiş iğneleri yada malzemeleri genellikle gerekmez.

Küçük yada sığ fistüller doktorun ofisinde lokal anestezik maddelerle tedavi edilir. Büyük fistüller genel anestezi altında büyük ameliyatlar gerektirir. Eğer fistül kompleks ve her iki anal sfinkter kası altına doğru gidiyorsa, birkaç girişim gerekebilir.

Esas olan iç deliğin anüsten kaç cm içeride ve nerede olduğunun saptanmasıdır. Bunun için akıntı olan dış delikten fistülün içine rontgen ışını tutan ilaç verilir ve film çekilir. Eğer iç delik 5-6 cm mesafede ise cerrahi müdahale başarılı bir şekilde yapılabilir. Eğer iç delik bu mesafeden daha fazla yukarıda ise cerrahi müdahale yapılamaz. Aksi halde anüs adeleleri iyileşemez. O takdir de Seton denilen özel ve zor uygulanan bir yöntemle müdahalesi gereklidir. Anal fistül tedavisinde Laser kullanılması da mümkündür. En önemli unsur, fistüle neden olan iç deliğin mutlaka saptanması ve ameliyat da görülerek yok edilmesidir.

Anal Fistül Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Perianal fistüllerin tam olarak hangi yapılardan geçtiğini anlamak çoğu zaman zordur. Muayene ağrılı olacağından çoğu kez gerçek anlamda muayene ameliyathanede mümkün olmaktadır. Dolayısıyla ameliyat öncesi size söylenen her şey yanlış çıkabilir. Ameliyat öncesi yapılan tetkikler sadece fikir verici olup gerçek anlamda hastalığınızın boyutu ameliyathanede anlaşılır. Ameliyat süresi fistül yerleşimine ve genişliğine bağlı olarak değişmekle beraber 30 dakika – 1 saat sürebilmektedir.

Makatta gaz ve dışkı kontrolünü sağlayan iç içe geçmiş iki halka şeklinde bulunan iki kas tabakası vardır. Eğer fistülünüz sadece iç halkadan geçiyorsa, yapılacak işlem basitçe bu tünelin çatısını açmaktır. Uygun durumlarda tünelde çıkarılabilir. Ancak eğer bu tünel dıştaki kastan geçiyorsa, birkaç tünel varsa ve/veya tünel içinde aktif infeksiyon (devam eden iltihap hali) varsa bu durumda tünelin içi cerrahi aletle kazınıp tünel içinden kalın bir iplik ya da lastik geçirilecektir. Bu işleme “Seton” denmektedir. Seton aktif infeksiyon varlığında infeksiyonun ilerlememesi ve tünelin bu seton ipliğine verdiği doku tepkisi ile iyileşme sağlar. Lastik seton ise dıştaki kasın yavaş yavaş kesilerek tünelin kapanmasına yardım eder. Buradaki amaç; kas zaman içinde yavaş yavaş kesildiğinden, kas uçları birbirinden ayılmadan tekrar birbirine yapışır ve böylece kasta ayrışma olmaz.

Alternatif yöntemler yine cerrahi olarak bu kasın kesilip tünelin çıkarılması ve kasın tekrar birbirine dikilmesi ve tünel içine doku yapıştırıcısı uygulanmasıdır. Kasın tünelle beraber kesilip tekrar dikilmesi etkili bir yöntemdir ancak %15-20 oranında infeksiyonla sonuçlanır ki bu infeksiyon hayati risklerden gaz ve dışkı kontrolünün tamamen kaybına kadar birçok soruna yol açabilir. Doku yapıştırıcılarının etkinliği tam olarak kanıtlanmamıştır. Uzun dönemde fistül tekrarlama şansı yüksektir.

Fistütüllerin durumuna göre ameliyat esnasında gerekirse tedavi amaçlı ostomi açmak gerekebilir. Bağırsağın geçici veya duruma göre kalıcı olarak karnınızın bir tarafından dışarı alınması işlemine “ostomi açılması” denmektedir. Ostomi açıldığında karın cildine ağızlaştırılan barsak içeriği bu alana yapıştırılan bir torba içinde toplanır. Bu torbalar bo takılabilen, değiştirilebilen materyallerdir.

Ameliyat Sonrası Ortaya Çıkabilecek Riskler

• Fistülün durumu ve uygulanan tedavi türüne göre değişmekle beraber sık olarak birçok hastada gaz veya dışkı kontrolü geçici veya kalıcı olarak zayıflar ya da kaybolur (inkontinens). Bu yan etkinin tedavisi için başka ameliyatlar veya işlemler gerekebilir. Ancak bu son bahsedilen işlemler yine de işe yaramayıp kalıcı bir hasar oluşabilir.
• Tedavi ne kadar iyi olursa olsun fistüllerin her zaman tekrarlama riski vardır.
• Nadir olarak ileri derece diyabet, immün sistem yetmezliği gibi kişinin travmaya ve infeksiyon ajanlarına cevabının ciddi olarak etkilendiği kişilerde cerrahi sonrası anüs etrafında infeksiyon gelişip, hayati risk taşıyan durumlara yol açabilir.
• Ayrıca tüm karın ameliyatlarından sonra yaşam boyu barsaklarda yapışıklık sonucu ileus gelişme riski vardır. Bu durum oluştuğunda tedavi için başka bir ameliyat gerekebilir.
• Eğer ostomi açılırsa; ostominin içeri kaçması, ostominin nekroze olması sonucu yeniden ameliyat gereksinimi, ostomi karın kesilerek yapılacağı için, ileus denilen bağırsakların çalışmama hali, ikinci bir ameliyat gerektiren kesi yerinde ayrılma veya iltihaplanma olabilir. Ayrıca tüm karın ameliyatlarından sonra yaşam boyu bağırsaklarda yapışıklık sonucu ileus gelişme riski vardır. Bu durum oluştuğunda tedavi için başka bir ameliyat gerekebilir.

Etkileri Ne Kadar Sürer?

Anal fistül cerrahi olarak çıkarılana kadar sürer. Diyetteki değişiklikler, iyi temizlik şartları tedavi olarak kullanılır ancak neticede yinede cerrahi gereklidir.

Kendimi Nasıl Koruyabilirim?

• Bağırsak yumuşatıcılar kullanılabilir
• Diyete lifin ilavesi
• Bol miktarda su içilmesi (günde 2 litreye kadar) ılık banyolar alınması
• Fistüldeki uyarıcı partiküller ve sıvıyı gidermek için anüs çevresi için temiz ve nemli petler kullanılması tahriş olmuş anüs çevresi deriyi yumuşatmak için yumuşatıcı kremler kullanılması faydalı olabilir

Anal Fistülü Engellemek İçin Neler Yapabilirim?

Bu önlemler alt bağırsak kanalının sağlıklı tutulmasını sağlar

• Fazla lifli besinlerden yiyin
• Her gün bol miktarda su için
• Düzenli egzersizler yapın
• Hastalıklarının bulgu ve şikayetlerinden haberdar olun, eğer her hangi biri ortaya çıkarsa tıbbi yardım alın